Gdynia, 3 czerwca 2009 r.

OPINIA PRAWNA

Zamawiający:
Gmina Miasta Sopotu
ol. Kościuszki 25/27
81-704 Sopot

Przedmiot opinii:

Ocena zarzutu, sformułowanego w protokole kontroli Centralnego Biura Antykorupcyjnego (dalej: CBA) z dnia 29 maja 2009 r. (dalej: protokół CBA), niezgodnego z przepisem art. 144 ustawy Prawo zamówień publicznych aneksowania umowy na wykonanie II. i III. etapu robót budowlanych inwestycji pn. „Budowa Wielofunkcyjnej Hali Widowiskowo-Sportowej na granicy miast Gdańska i Sopotu”, skutkującego pozbawieniem moŜliwości naliczenia kar umownych za nieterminową realizację zadania w kwocie do 24.022.507,84 zł.

Ustalenia stanu faktycznego i prawnego w sprawie:

  1. W dniu 20 maja 2005 r. w wyniku porozumienia międzygminnego Gmina Miasta Sopotu została liderem przedsięwzięcia inwestycyjnego pn. „Budowa Wielofunkcyjnej Hali Widowiskowo-Sportowej na granicy miast Gdańska i Sopotu”, którego uczestnikiem jest Gmina Miasta Gdańska, upowaŜnionym miedzy innymi do wykonywania praw i obowiązków Zamawiającego w rozumieniu ustawy Prawo zamówień publicznych (dalej: ustawa Pzp).
  2. W dniu 9 marca 2007 r. Zamawiający podpisał umowę w sprawie zamówienia publicznego na wykonanie II. i III. etapu przedsięwzięcia inwestycyjnego pn. „Budowa Wielofunkcyjnej Hali Widowiskowo-Sportowej na granicy miast Gdańska i Sopotu” (dalej: Hala) z Wykonawcą Budimex Dromex SA. Umowa przewidywała między innymi wykonanie zamówienia do dnia 30 grudnia 2008 r. za cenę ofertową w kwocie 240.225.078,44 zł. Zgodnie z treścią umowy Wykonawca zobowiązał się do zapłacenia Zamawiającemu kary umownej za opóźnienie w wykonaniu umowy w wysokości 0,05% za kaŜdy dzień zwłoki, jednak nie więcej niŜ 10% kwoty umownej, co stanowi kwotę 24.022.507,84 zł.
  3. Jak wynika z treści ustaleń zawartych w protokole kontroli (pkt 6.3.16) w okresie od dnia 21 maja 2008 r. do dnia 30 września 2008 r. Wykonawca zwrócił się do Zamawiającego z 22 roszczeniami wydłuŜenia terminu wykonania umowy w sprawie zamówienia publicznego z powodu nie zrealizowania robót przez podwykonawcę Zamawiającego (roboty wyłączone z przedmiotowego zamówienia).
  4. Zamawiający zlecił w dniu 15 października 2008 r. Instytutowi Budownictwa Politechniki Wrocławskiej wykonanie ekspertyzy w przedmiocie ustalenia przyczyn pęknięć w blachach węzłowych konstrukcji stalowej dachu oraz sposobu naprawy tej konstrukcji. W treści ekspertyzy wynika, że za stwierdzone wady odpowiada wyłącznie Wykonawca z uwagi na błędy popełnione podczas transportu oraz montażu konstrukcji.
  5. W dniu 26 listopada 2008 r. Powiatowy Inspektor Nadzoru Budowlanego w Sopocie decyzją PINB-7140/18/0063/08 nakazał zaniechanie dalszych robót budowlanych obejmujących budowę Hali w części obejmującej obszar oddziaływania połaci dachowej w obrysie konstrukcji stalowej dachu, z uwagi na pęknięcia blach węzłowych oraz wadliwe spoiny w konstrukcji dachowej stwierdzone w wykonanym przedmiocie zamówienia.
  6. W dniu 11 grudnia 2008 r. Zamawiający oraz Wykonawca podpisali pismo zatytułowane „Aneks nr 1 do umowy z dnia 9 marca 2007 r. zawartej w wyniku przeprowadzonego postępowania o udzielenie zamówienia publicznego w trybie przetargu nieograniczonego o wykonanie robót budowlanych na wykonanie II i III etapu Inwestycji pn. Wielofunkcyjnej Hali Sportowo-Widowiskowej na granicy miast Gdańska i Sopotu (Kontrakt Podstawowy)”.

Mając na uwadze powyżej opisane okoliczności fatyczne oraz prawne należy stwierdzić, że:

[ustalenie stanu prawnego]

  1. Na podstawie art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. Prawo zamówień publicznych (Dz.U. z 2006 r. Nr 164, poz. 1163 z późn. zm.) (dalej: ustawa Pzp) Zamawiający wszczął postępowanie o udzielenie zamówienia publicznego w niniejszej sprawie w dniu 22 listopada 2006 r. zamieszczając ogłoszenie o zamówieniu w sposób w ustawie Pzp przewidziany. Tym samym Zamawiający w postępowaniu o udzielenie zamówienia publicznego był związany stanem prawnym obowiązującym w dniu zaproszenia.
  2. W dniu 11 grudnia 2008 r. Zamawiający oraz Wykonawca podpisali pismo zatytułowane „Aneks nr 1 do umowy z dnia 9 marca 2007 r. zawartej w wyniku przeprowadzonego postępowania o udzielenie zamówienia publicznego w trybie przetargu nieograniczonego o wykonanie robót budowlanych na wykonanie II i III etapu Inwestycji pn. Wielofunkcyjnej Hali Sportowo-Widowiskowej na granicy miast Gdańska i Sopotu (Kontrakt Podstawowy)”. Należy zauważyć, że w tym czasie ustawa Pzp została zmieniona w zakresie przepisu art. 144 z dniem 24 października 2008 r. w drodze ustawy z dnia 4 września 2008 r. o zmianie ustawy – Prawo zamówień publicznych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 171, poz. 1058). Na podstawie art. 4 ust. 4 tej ustawy do umów w sprawach zamówień publicznych zawartych przed dniem wejścia w życie tej ustawy stosuje się przepisy dotychczasowe. Oznacza to, że do umowy w sprawie zamówienia publicznego w niniejszej sprawie stosuje się przepisy ustawy Pzp w brzmieniu obowiązującym w dniu ogłoszenia o zamówieniu w niniejszej sprawie.
  3. Stosownie do treści Subklauzoli 20.6 [Załatwienie polubowne] Warunków Szczególnych Umowy w sprawie zamówienia publicznego w niniejszej sprawie (dalej: WSU) Zamawiający i Wykonawca zobowiązali się do polubownego załatwiania sporów przed rozpoczęciem arbitrażu, względnie skierowaniem sporu do postępowania sądowego.
  4. [uwagi de lege lata]

  5. Ustawodawca w przepisie art. 139 ust. 1 ustawy Pzp postanowił, że do umów w sprawie zamówienia publicznego stosuje się przepisy ustawy Kodeks cywilny (dalej: Kc), o ile przepisy ustawy Pzp nie stanowią inaczej. W art. 3531 Kc ustawodawca wyraził naczelną zasadę prawa kontraktów – swobody umów, która doznaje ograniczenia jedynie wobec natury stosunku prawnego, ustawy i zasad współżycia społecznego.

    W tym miejscu należy zauważyć, że w przepisie art. 144 ustawy Pzp ustawodawca postanowił, że zmiana postanowień zawartej umowy w sprawie zamówienia publicznego w stosunku do treści oferty, na podstawie której dokonano wyboru wykonawcy, jest możliwa tylko o ile konieczność tej zmiany wynika z okoliczności, których nie można było przewidzieć w chwili zawarcia umowy lub zmiana ta jest korzystna dla zamawiającego. W przeciwnym razie zmiana umowy w sprawie zamówienia publicznego jest nieważna.
    Jednocześnie art. 77 § 1 Kc w związku z art. 139 ust. 2 ustawy Pzp wymaga zachowania formy pisemnej dla zmiany umowy w sprawie zamówienia publicznego pod rygorem nieważności.

    Należy również zauważyć, że w art. 917 Kc ustawodawca pomieścił definicję legalną instytucji ugody, która de lege lata rozumiana jest jako wzajemne ustępstwa w zakresie istniejącego między stronami stosunku prawnego w celu uchylenia niepewności co do roszczeń wynikających z tego stosunku lub zapewnienia wykonania tych roszczeń albo uchylenia sporu istniejącego lub mogącego powstać.

  6. [poglądy doktryny i wypowiedzi orzecznictwa]

  7. Według Jarosława Jerzykowskiego,1 wobec postanowień art. 144 ust. 1 ustawy Pzp, zawsze dopuszczalna jest korzystna dla zamawiającego zmiana umowy w sprawie zamówienia publicznego, przy czym za zmiany korzystne należy uznać wszelkiego rodzaju nowe postanowienia, które wzmacniają pozycję zamawiającego jako wierzyciela z tytułu świadczenia niepieniężnego, albo które prowadzą do wzmocnienia jego pozycji jako dłużnika z tytułu świadczenia pieniężnego. Zmiany korzystne to również zmiany ułatwiające pozycję procesową zamawiającego w przypadku sporu dotyczącego umowy w sprawie zamówienia publicznego. Zdaniem Jarosława Jerzykowskiego, oceniając zmiany do umowy w sprawie zamówienia publicznego, należy mieć na uwadze całokształt modyfikacji. Nie jest bowiem wykluczona wieloaspektowa zmiana umowy, w której pojedyncze, podlegające zmianie elementy, będą dla zamawiającego mniej korzystne niż w pierwotnym brzmieniu, choć globalnie zmiana będzie umacniała pozycję zamawiającego jako strony umowy.

    Drugą grupą są zmiany dla zamawiającego niekorzystne. Ustawa Pzp uzależnia ich dopuszczalność od łącznego zaistnienia dwóch okoliczności:

    a) konieczności wprowadzenia zmian – wystąpienia zdarzenia powodującego, iż stosunek
    zobowiązaniowy nie może istnieć w pierwotnym kształcie. Zdaniem Autora z zaistnieniem konieczności wprowadzania zmian w umowie będziemy mieli do czynienia w przypadkach określonych klauzulą rebus sic stantibus wyrażoną w art. 3571 Kc. Owa konieczność wprowadzenia zmian wyznacza nadto dopuszczalny zakres zmiany niekorzystnej dla zamawiającego.

    b) zaistnienia okoliczności niemożliwych do przewidzenia w chwili zawarcia umowy.
    Pogląd Jarosława Jerzykowskiego jest powszechnie podzielany i akceptowany w literaturze prawa zamówień publicznych. 2

    W wypowiedziach organów stosowania prawa znajdujących zastosowanie w niniejszej sprawie na szczególną uwagę zasługuje pogląd Sądu Najwyższego, zgodnie z którym o ważności zmian do umowy w sprawie zamówienia publicznego ad casum „nie przesądza przyczyna umówiona, lecz rzeczywista przyczyna zawarcia aneksów, podlegająca ustaleniu na podstawie wszystkich okoliczności temu towarzyszących i ocenie według kryteriów ustawowych”. 3
    Sąd Najwyższy w wyroku 4 z dnia 7 lutego 2006 r. stwierdził, że „o kwalifikacji czynności prawnej jako ugody (art. 917 k.c.) nie decydują ustępstwa, jakie strony czynią sobie wzajemnie w zakresie istniejącego między nimi stosunku prawnego, odniesione do rzeczywistej, obiektywnie ustalonej treści tego stosunku, lecz ustępstwa jakie strony czynią sobie wzajemnie w porównaniu do rozumienia przez każdą z nich treści stosunku prawnego i przekonania o rodzaju oraz wielkości roszczeń z niego wynikających.”

    Nadto Sąd Najwyższy w omawianym wyroku stwierdził, iż „rodzaj i zakres wzajemnych ustępstw mogą być różne i obiektywnie rzecz biorąc nie muszą one być jednakowo ważne. Wzajemne ustępstwa nie muszą być także ekwiwalentne. Na to, czy coś jest ustępstwem strony na rzecz drugiej strony, wskazuje nie tylko treść stosunku prawnego, na tle którego zawierana jest ugoda, ale wówczas, gdy celem ugody jest zapewnienie wykonania roszczenia, także okoliczności, w jakich może zostać ono wykonane. Należy dodać, że wzajemne ustępstwa czynione sobie przez strony nie muszą być expressis verbis wymienione w treści ugody. Na ich istnienie mogą wskazywać okoliczności zawarcia ugody, które mogą zostać ustalone w postępowaniu sądowym na podstawie wszelkich dopuszczalnych w tym postępowaniu dowodów”.

    Z kolei w wyroku 5 z dnia 24 lipca 2002 r. Sąd Najwyższy stwierdził, że „wedle art. 917 k.c. przedmiotowo istotnym elementem ugody są wzajemne ustępstwa. Jednakże dla poczynienia wzajemnych ustępstw nie jest konieczne istnienie niepewności lub sporu co do roszczeń wynikających ze stosunku prawnego, w zakresie którego ugoda jest zawierana. Wzajemne ustępstwa mogą mieć na celu zapewnienie wykonania roszczeń”.

    Niezmiernie istotny pogląd w realiach niniejszej sprawy wyraził Sąd Apelacyjny w Katowicach w wyroku 6 z dnia 24 czerwca 1997 r. stwierdzając, że „ugoda jest umową, mocą której strony czynią sobie wzajemnie ustępstwa celem usunięcia niepewności co do roszczeń wynikających z łączącego ich stosunku prawnego lub uchylenia istniejącego lub mogącego powstać w przyszłości sporu. Tłumaczenie umowy zaczyna być potrzebne tam, gdzie osnowa umowy przedstawia wątpliwość. Istota umowy może być określona przez nazwę, jaką nadają jej strony, chyba że nazwa nie odpowiada tej istocie”.

Wnioski:

  1. Z treści protokołu kontroli CBA wynika explicite, że w ocenie kontrolującego Zamawiający aneksował umowę w sprawie zamówienia publicznego z dnia 9 marca 2007 r. z naruszeniem przepisu art. 144 ustawy Pzp. Z twierdzeniem tym nie można się zgodzić.
  2. W pierwszym rzędzie należy wskazać, w ślad za Sądem Apelacyjnym w Katowicach, że „istota umowy może być określona przez nazwę, jaką nadają jej strony, chyba że nazwa nie odpowiada tej istocie”. W niniejszej sprawie umowa z dnia 11 grudnia 2008 r. została zatytułowana przez jej strony jako aneks nr 1 do umowy w sprawie zamówienia publicznego z dnia 9 marca 2007 r. Kontrolujący, mimo przeprowadzonej w protokole kontroli analizy treści tej umowy, niesłusznie zakwalifikował ją jako aneks do umowy w sprawie zamówienia publicznego – polegając w tym zakresie wyłącznie na tytole tej umowy. W tym przypadku nie należy jednak poprzestawać na nazwie, jaką strony nadały umowie, gdyż nie odpowiada ona istocie tej umowy, o czym szczegółowo poniżej, co ergo stanowi negatywną przesłankę ważności ustalenia kontrolującego, że omawiana umowa stanowi aneks do umowy w sprawie zamówienia publicznego.
  3. W ocenie autora niniejszej opinii, umowa z dnia 11 grudnia 2008 r. stanowi ugodę, a więc wbrew jej tytułowi nie jest aneksem do umowy w sprawie zamówienia publicznego, o czym dostatecznie przekonuje właśnie treść tej umowy. Znajdujące się w tej umowie postanowienia (ust. II.3) odnoszące się do zmiany treści umowy w sprawie zamówienia publicznego z dnia 9 marca 2007 r. mają charakter wyłącznie porządkujący, a ich celem jest ułatwienie stronom umowy (a przede wszystkim ich przedstawicielom, uczestniczącym w wykonywaniu tej umowy – uczestnikom procesu budowlanego) prawidłowego stosowania skutków prawnych ugody na gruncie stosunków prawnych wynikających z umowy w sprawie zamówienia publicznego z dnia 9 marca 2007 r. Postanowienia ugody w zakresie odnoszącym się do treści umowy w sprawie zamówienia publicznego jednoznacznie wskazują, że w tym zakresie strony umowy z dnia 11 grudnia 2008 r. nie kształtowały treści stosunku prawnego (nie składały oświadczeń woli), ale oświadczyły wzajemnie o swojej wiedzy o treści umowy w sprawie zamówienia publicznego wobec skutków prawnych właśnie zawartej ugody.
  4. Jak explicite wynika z treści ust. I.5 umowy z dnia 11 grudnia 2008 r. celem umowy jest „uniknięcie sporu w zakresie terminu i kosztów przedłużenia czasu na ukończenie robót Kontraktu podstawowego”. Dalej stwierdza się również wprost, że strony „zawierają Ugodę o treści określonej w Postanowieniach poniżej”.

    W dalszej kolejności należy zwrócić uwagę na to, że z postanowień (ust. II.) ugody explicite wynika, że „strony zrzekają się i zobowiązują niedochodzić względem siebie nawzajem jakichkolwiek roszczeń związanych z przedłużeniem „czasu na Ukończenie” ustalonego pierwotnie w Kontrakcie Podstawowym, zgłoszonych i mogących powstać w związku z jakimkolwiek zdarzeniem mającym miejsce w okresie do wejścia w życie niniejszego aneksu”.

    Dalej (ust. II.3), o czym mowa szczegółowo powyżej, strony ugody postanowiły o nadaniu, odpowiedniego do treści ugody, brzmienia postanowieniom umowy w sprawie zamówienia publicznego z dnia 9 marca 2007 r., co ma walor wyłącznie porządkujący i informacyjny wobec uczestników procesu budowlanego, którzy będąc nieprofesjonalnymi adresatami postanowień tej umowy są zainteresowani w jak najbardziej zrozumiałym jej brzmieniu.

    Mając na uwadze powyższe należy stwierdzić, że kwalifikacja umowy z dnia 11 grudnia 2008 r. jako ugody znajduje uzasadnienie w przepisach prawa (art. 917 Kc) oraz cytowanej wypowiedzi Sądu Najwyższego. Umowa ta została zawarta, stosownie do Subklauzoli 20.6 [Załatwienie polubowne] WSU, w celu uchylenia istniejącego sporu co do roszczeń, jakie strony umowy zgłaszały wzajemnie w toku wykonywania umowy w sprawie zamówienia publicznego. Dalszym celem ugody było zapewnienie wykonania pozostałych roszczeń wynikających z umowy w sprawie zamówienia publicznego, a przede wszystkim, jako cel strategiczny – uchylenie niepewności zaniechania wykonania tych roszczeń przez Wykonawcę wobec nienależytego wykonywania zobowiązań przez Zamawiającego (czytaj, porzuceniem budowy przez Wykonawcę).

    Ponieważ ugoda z dnia 11 grudnia 2008 r. została zawarta w celu zapewnienia wykonania roszczenia (umowy w sprawie zamówienia publicznego), to stosownie do poglądu Sądu Najwyższego, na treść ustępstw na rzecz drugiej strony wskazuje nie tylko treść umowy w sprawie zamówienia publicznego z dnia 9 marca 2007 r., ale również okoliczności w jakich to roszczenie może zostać wykonane. Takie wzajemne ustępstwa, w ocenie Sądu Najwyższego, mogą mieć na celu sola zapewnienie wykonania roszczeń. Wobec tego bez wątpienia zachodzi iusta causa ugody.

    Tym samym należy stwierdzić, że Zamawiający poczynił ustępstwo wartości 10% wynagrodzenia umownego Wykonawcy w celu zapewnienia wykonania umowy w sprawie zamówienia publicznego (100%). Ustępstwem Wykonawcy zaś jest zaniechanie żądania kary umownej z tytułu przerwy z winy Zamawiającego (niewykonanie robót wyłączonych) również w celu zapewnienia wykonania umowy w sprawie zamówienia publicznego.

    Mając na uwadze powyższe okoliczności należy stwierdzić, że wniosek zawarty w treści protokołu kontroli o naruszeniu przez Zamawiającego postanowień art. 144 ust. 1 ustawy Pzp wobec zawarcia umowy z dnia 11 grudnia 2008 r. jest chybiony. Umowa ta bowiem nie odnosi się w jakikolwiek sposób do treści umowy w sprawie zamówienia publicznego, ale stanowi ugodę w przedmiocie wzajemnych ustępstw (rezygnacji z roszczeń) w celu wykonania umowy w sprawie zamówienia publicznego. Ustawa Pzp w treści art. 144 ust. 1 nie pozbawia Zamawiającego i Wykonawcy prawa swobodnego układania swoich stosunków prawnych w zakresie nie związanym bezpośrednio treścią umowy w sprawie zamówienia publicznego. W tym zakresie Zamawiającego i Wykonawcę obowiązuje zasada swobody umów. Słusznie zatem wskazuje Adam Szpunar, że „przepis art. 917 k.c. nie zawiera żadnego ograniczenia co do zakresu, w jakim stosunki obligacyjne między stronami mogą być objęte ugodą. W szczególności ugoda może obejmować wszystkie wzajemne roszczenia stron wynikające z ich roszczeń”. 7 Nadto, zdaniem tego Autora „przedmiotem ugody nie mogą być prawa niemajątkowe”,8 co oznacza na kanwie niniejszej sprawy, że słuszny jest pogląd autora niniejszej opinii, iż przedmiotem ugody z dnia 11 grudnia 2008 r. z całkowitą pewnością jej strony nie uczyniły terminu wykonania umowy w sprawie zamówienia publicznego. Jak wykazano, „postanowienia” w przedmiotowym zakresie mają charakter wyłącznie porządkujący, a nie stanowią treści zgodnego oświadczenia woli stron umowy ugody.

  5. Gdyby nawet w ślad za kontrolującym, niesłusznie i bezpodstawnie przyjąć, że umowa z dnia 11 grudnia 2008 r. stanowi aneks do umowy w sprawie zamówienia publicznego, to jest oczywiste, że umowa ta została zawarta w celu rozwiązania sporu grożącego niewykonaniem umowy w sprawie zamówienia publicznego. W tym miejscu należy zauważyć, że ocena korzyści zmiany umowy dla Zamawiającego nie może być jednostronna, jak ma to miejsce w niniejszej sprawie. Jak podniesiono powyżej, a pogląd ten jest niekwestionowany w literaturze zagadnienia, oceniając zmiany do umowy w sprawie zamówienia publicznego, należy mieć na uwadze całokształt modyfikacji, a o ważności zmiany umowy przesądza rzeczywista przyczyna podlegająca ustaleniu na podstawie wszystkich okoliczności i ocenie według kryteriów ustawowych. Należy stwierdzić, że kontrolujący zaniechał ustalenia korzyści zmiany umowy dla Zamawiającego z uwzględnieniem wszystkich okoliczności zmiany terminu wykonania umowy. Dość wskazać na ewentualne konsekwencje niewykonania zobowiązań Wykonawcy na skutek nierozwiązania zawisłego między stronami konfliktu. Kontrolujący wobec tego zaniechał ustalenia rzeczywistego bilansu ustalonej, w jego ocenie nieprawidłowo, zmiany umowy w zakresie terminu jej wykonania. Z tego powodu ustalenia kontrolującego nie są wiarygodne i nie mogą stanowić podstawy prawidłowego wnioskowania w tej sprawie, szczególnie w zakresie zarzutów wobec Zmawiającego. Dopiero prawidłowe i zupełne ustalenie bilansu korzyści i strat Zamawiającego mogłoby stanowić taką podstawę. Już tylko z tego powodu wniosek kontrolującego nie może się ostać.

Michał BUBNOWSKI 9


1 Jarosław Jerzykowski [w:] M. Stachowiak, J. Jerzykowski, W. Dzierżanowski, Prawo zamówień publicznych. Komentarz, LEX, Warszawa 2007 r., 3. wydanie.

2 Por. Grzegorz Wicik, Piotr Wiśniewski [w:] G. Wicik, P. Wiśniewski, Prawo zamówień publicznych. Komentarz. Suplement aktualizacyjny., Wydawnictwo C.H. Beck, Warszawa 2007, s. 685 in. Waldemar Łysakowski [w:] T. Czajkowski, red., Prawo zamówień publicznych. Komentarz., Urząd Zamówień Publicznych, Warszawa 2006 r., wydanie drugie, s. 329 in.

3 Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2007 r. w sprawie I CSK 147/07 (niepublikowane, Lex 287763).

4Wyrok Sądu Najwyższego w sprawie IV CK 393/05 (niepublikowane, Lex 1808011).

5 Wyrok Sądu Najwyższego w sprawie I CKN 915/00 (niepublikowane, Lex 56895).

6 Wyrok Sadu Apelacyjnego w Katowicach w sprawie I ACa 209/97 (OSA 1998/11-12/50, Lex 34870).

7 Adam Szpunar, Glosa do wyroku Sądu NajwyŜszego z dnia 10 listopada 1999 r. w sprawie I CKN 205/98., Rejent 2000/9/105, Lex 27121.

8 Adam Szpunar, Z problematyki ugody w prawie cywilnym., Przegląd Sądowy 1995/9/3, Lex 9165.

9 Michał Bubnowski – prawnik, doktorant w Instytucie Nauk Prawnych PAN w Warszawie; arbiter z listy Prezesa UZP w latach 2004-2007; biegły sądowy 1. i 2. kadencji w specjalności zamówienia publiczne; autor „Prawo zamówień publicznych. Komentarz do nowelizacji” Wydawnictwa C.H. Beck z 2007 r., autor licznych publikacji naukowych i komentarzy problemowych z dziedziny zamówienia publiczne w Systemie Informacji Prawnej LEX, Wydawnictwo Prawnicze Wolters Kluwer Polska sp. z o.o.


Zdjęcie hali z nagłówka – domena publiczna, link